Regelmatig hoor je in Vanuatu: dit is mijn broer, dit is mijn oom, of dit is mijn moeder. Ik denk dan duidelijk te weten wie dat is, maar met enige regelmaat sla ik de plank volledig mis. Familiestructuren en hoe het werkt binnen dorpen en gemeenschappen, het is vaak anders georganiseerd dan bij ons. Een broer of oom kan ook een familielid zijn die wij niet de stempel van broer of oom zouden geven in onze cultuur.

In eerste instantie dacht ik aan spraakverwarring. Dat we elkaar niet goed begrepen, omdat Engels voor ons beiden niet onze moedertaal is. Maar familie namen en verantwoordelijkheden lijken hier gewoon heel anders gebruikt te worden. En dan heb ik het niet over bloedbanden, want die zijn duidelijk. Maar hoe men elkaar in dorpen en binnen families aanspreekt, hoe men met elkaar omgaat en hoe de opvoeding van kinderen plaatsvindt binnen een gemeenschap gaat gewoon anders dan wij gewend zijn. Een leermomentje, want misschien is het best logisch. In deze afgelegen dorpen leef je samen in een kleine gemeenschap, je bent van elkaar afhankelijk en je moet het met elkaar doen.

Kinderen wonen vaak bij andere familieleden in. Niet alleen wanneer ze naar school gaan in een bepaalde plaats. Maar kinderen worden ook opgenomen in gezinnen die bijvoorbeeld geen kinderen kunnen krijgen. Je stelt (simpelweg) de vraag aan een zwanger familielid en er is een kans dat de baby na de geboorte jouw dochter of zoon wordt.

Kinderen zijn belangrijk in Vanuatu. Hier gaan ouderen niet naar een bejaardentehuis, of wordt er zorg in gekocht. Zeker niet in de meer afgelegen dorpen en eilanden. Kinderen helpen mee in alle facetten van het huishouden en zullen op enig moment in de toekomst de zorg voor hun ouders op zich nemen. Ik vind het bijzonder hoe dit werkt, maar zie ook vooral de verschillen tussen de culturen. Onze veel meer individualistische cultuur van tegenwoordig ten opzichte van de gemeenschapscultuur op de eilanden in de Pacific.

Maar op het moment dat ik net denk dat ik het snap, ben ik de kluts ook weer volledige kwijt. Jaap en ik krijgen op Ambrym de uitnodiging om broer en zus te worden van de familie Bong.

Terug in de tijd

Vorige jaar hebben we mijn verjaardag gevierd bij Robert en Jessica Bong. Toen wij in oktober 2023 weg zeilden om cycloon Lola te ontwijken werd Ambrym hard geraakt door deze categorie 5 storm. Drinkwater was een groot probleem in het dorp en Ada en John van de Rhapsody organiseerden een watertank voor de familie, zodat ze in ieder geval regenwater op konden vangen voor de watervoorziening.

Opnieuw naar Vanuatu zeilen betekent voor ons ook zeker een bezoek brengen aan onze vrienden op Ambrym.

Terug naar het heden

Het is een korte zeiltocht van Pentecost naar Ambrym, maar wanneer we aan het einde van de middag naar de wal willen om de familie te bezoeken valt de regen met bakken uit de hemel. Ons bezoek stellen we een dagje uit. Op zondagmorgen maken we eerst een korte wandeling langs de kust om met eigen ogen te zien wat deze krachtige storm heeft aangericht.

Het is nog steeds zichtbaar hoe wind en regen hier hebben huisgehouden. Riviermondingen zijn bedekt met boomstammen en regelmatig zien we bomen die letterlijk uit de grond zijn gerukt. Bronnen komen op het strand uit de grond, waar zij vorig jaar niet waren en waar we ons anker hebben laten vallen was het nu een stuk minder diep dan vorig jaar.

Terug bij onze dinghy staan Robert en zijn zoon Sam al op ons te wachten. “Toen ik terug kwam uit de tuin zag ik de boot liggen en realiseerde me dat jullie terug zijn gekomen.” Ondanks dat het zondag is zijn we welkom in het dorp en bezoeken we de familie Bong. Een dag die in het teken staat van bijkletsen en de meegebrachte cadeaus geven.

Nu Jaap voor de vierde keer het dorp bezoekt en ze de zeilers – en de familie en vrienden van de Rhapsody – heel erg dankbaar zijn voor de donatie van de watertank willen Robert en Jessica een speciaal moment organiseren. We worden broer en zus en daarmee onderdeel van de familie. We zijn een beetje onder de indruk en weten niet zo goed hoe en wat. Dus besluiten we alles maar over ons heen te laten komen.

Een officiële ceremonie

Een paar dagen later worden we aan het einde van de middag in het dorp verwacht. Robert maakt de kava klaar, terwijl Jessica in de keuken in de weer is. Na de kava en het eten en is het tijd voor het officiële moment. De ceremonie, waarin we onderdeel worden van de familie Bong. Het huis is versierd met bloemen en uit de tuin hebben ze een gigantische Yam gehaald. Deze, ongeveer een meter lange, wortel is ook versierd met bloemen. Na een speech en gebed krijgt Jaap de Yam overhandigd. Met dit gebaar zijn we onderdeel geworden van de familie. Zal er altijd een plek voor ons zijn in het dorp Ranvetlam en bij de familie. En hoewel het, voor mij, toch wel een beetje apart voelt ben ik toch ook heel erg onder de indruk. Het is heel officieel en heel speciaal. De broers van Robert, die in het buitenland aan het werk zijn, zijn op voorhand zelfs gebeld om alles af te stemmen. Met onze Yam gaan we ’s avonds terug naar de boot. We hebben voor zeker een maand eten aan deze wortel en checken snel het internet hoe we deze zo goed mogelijk kunnen conserveren. De volgende dag gaat de Yam in kleine stukken in de vriezer.

Op familie bezoek

We hebben uitgebreid het weer bestudeerd en gewikt en gewogen. Wat is nu een toepasselijk cadeau om ook ons respect uit te drukken? Natuurlijk is het makkelijk om gewoon iets te geven. Onze boot ligt vol met spullen die zij goed kunnen gebruiken. Maar we willen hen graag een belevenis cadeau doen. Iets waar ze later, hopelijk, met een warm gevoel op zullen terugkijken.

Het weer ziet er goed uit en we besluiten onze nieuwe familie uit te nodigen voor een zeiltocht. Dat vinden ze een fantastisch idee. Maar wanneer we ze vragen of ze een dag of vijf uit het dorp weg kunnen kijken ze ons verbaasd aan. “Waar willen jullie dan naartoe?” vraagt Jessica. Maar het antwoord “Pentecost” is een grote verrassing voor haar.  Jessica heeft al vijf jaar haar familie niet bezocht en als gehele familie zijn ze nog nooit in haar geboortedorp geweest. En dus vertrekken we een paar dagen later voor een tocht van zo’n dertig mijl naar de baai van Bwatnapne.

Zodra we aangekomen zijn en het anker erin ligt gaan we naar de kant. Er staat al een ‘broer’ klaar met de auto om ons naar het dorp te brengen en werkelijk alles is geregeld. De dinghy wordt opgetild en bij iemand in de tuin gelegd. Zij zullen er op letten, terwijl wij een nacht naar het dorp van Jessica in de bergen gaan. Daarna wordt alles en iedereen in de laadbak van de Jeep geladen en gaan we op weg. Een tocht van ongeveer een uur de bergen in, waarna we nog een half uur naar het dorp moeten lopen.

Aankomst in het dorp

Glibberend en glijdend komen we over het modderige pad het dorp binnen lopen. Op de top van het eiland is het weer totaal anders dan in de baai. Het regent bijna constant en het is simpelweg koud. De familie wordt warm ontvangen in het dorp. De kinderen zijn in een floep en een zucht verdwenen met nieuwe vriendjes en vriendinnetjes. Na wat overleg worden wij naar ons slaaphuis gewezen. Ik vind het stiekem het mooiste huisje in het dorp. De dochters van de familie die er normaal slapen, moeten voor een nachtje ergens anders slapen, maar verzekeren ons dat dit geen probleem is.

We frissen ons op en gaan naar de Nagamal, het dorpshuis. Hier wordt de familie Bong welkom geheten door het hele dorp. Het dorp bestaat uit een aantal families en leeft nog heel traditioneel. In een hoek van de Nagamal zitten de vrouwen bij elkaar en in de andere hoek wordt op traditionele wijze de kava bereidt. Traditioneel betekent dat de vers geoogste kava wortel in de hand en met een ruwe steen wordt gemalen. Een intensieve klus en de mannen wisselen elkaar regelmatig af. Verderop in de Nagamal liggen de varkens en yam in een ondergrondse oven te garen.

Er volgt een moment van speeches. Men is heel blij dat de familie op bezoek is en Robert legt uit hoe het contact tussen ons is ontstaan en dat we nu tot zijn familie behoren. Over en weer worden de nodige geschenken uitgewisseld en alle bezoekende familieleden krijgen een prachtige handgemaakte tas omgehangen. Wij dus ook. Het is niet te beschrijven hoe deze avond voelt. Het is zo speciaal dat er bijna geen woorden aan te geven zijn.

De eerste buitenlandse bezoekers

Wij zijn de eerste blanke bezoekers in het dorp. Engels wordt er bijna niet gesproken en alle communicatie gaat met handen en voeten. Voor de kinderen zijn we een groot onderzoek. Ze komen kijken en het meest avontuurlijke meisje raakt mijn arm aan. Even voelen of mijn huid met moedervlekken en sproeten hetzelfde voelt als hun eigen huid. Ze moeten hard lachen van de zenuwen, maar wanneer ik aangeef dat het goed is dat ze even voelen heb ik gelijk tien handen op me. Ook mijn haar is interessant en wordt regelmatig op de traditionele wijze gevlochten. Via de schooljuf, die goed Engels spreekt, stellen de kinderen vragen en vragen wij ze ook de hemd van het lijf.

De volgende dag nemen we de tijd om bij verschillende families op bezoek te gaan en zoveel als mogelijk van de lokale cultuur in ons op te snuiven. Wat is dit bijzonder en wat hebben we stiekem ook een mooi en onvergetelijk cadeau aan onszelf gegeven. We hebben op voorhand gezegd dat we het belangrijk vinden dat Robert en Jessica tijd met hun familie hebben, zonder dat ze ook ons in de gaten hoeven te houden. Want dat is hoe het werkt als wij hun gast hier zijn. En dus vertrekken we na de middag naar de baai waar onze Eastern Stream ligt te wachten. Een paar dagen lekker op de boot, terwijl de familie geniet op de berg!

Familie uitbreiding op de terugreis

In het weekend hebben we de tijd genomen om onze boot door te spitten naar spullen die het dorp goed kan gebruiken. Warme kleding die wij niet meer dragen, pompoenzaad voor in de tuinen, een paar kaartspelen, we duikelen van alles op. Wanneer er een hele volle auto het strand oprijdt gaan deze spullen mee naar de kant en pikt Jaap de familie Bong op. Maar tot mijn verbazing is de crew voor deze reis met een persoon uitgebreid. De vierjarige dochter van de zus van Jessica wordt aan boord getild. “Ze komt een jaartje bij ons wonen” reageert Jessica op mijn verbaasde blik. “Lekker warm en ze kan dan bij ons naar school.”

Dit meisje gaat een wereldreis maken, al is het maar 30 mijl van haar huis. Een totaal ander eiland, andere temperaturen, een andere taal. Maar ook ander voedsel dan in de bergen en een heel dorp vol nieuwe en vreemde mensen. Dat het wennen wordt merken we al op deze korte reis. We hebben kip voorbereidt voor onderweg, maar daar moet ze niks van hebben. Ze valt terug op het enige bekende wat ze kent. Het voedsel uit haar dorp dat de vrouwen mee hebben gegeven. Eenmaal terug in Ambrym zien we dat ze in een paar dagen ontdooit en steeds meer went. Ik hoop dat deze prachtige reis ook een hele mooie reis voor haar wordt.